ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਨਾ ਸਾੜੋ | ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਗਾਈਡ

ਖੇਤੀ

ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ, ਨਾਂ ਬਚਣਾ ਵਰਤਮਾਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੱਲ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ

ਸੁਨੇਹਾ:

ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਸਾੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਾਹੋ।

ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ

ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਸਾੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :-

• ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਸੜਕਾਂ ਕਿਨਾਰੇ ਲਗਾਏ ਦਰੱਖਤ ਸੜ੍ਹਕੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਪੰਛੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਂਡੇ, ਬੋਟ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚਲੇ ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਸੜ੍ਹ ਕੇ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਨਾੜ ਦੇ ਸੜਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਧੂੰਏ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈਣ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
• ਧੂੰਏ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸੜਕੀ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ।
• ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਝਾੜ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਨਾੜ ਵਿਚਲੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੱਤ ਸੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹائی ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਸਬੰਧੀ

ਕੰਬਾਈਨ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਟਰਾ ਰੀਪਰ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਤੂੜੀ ਬਣਾਉ।

• ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 80% ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾੜ ਤੂੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਵਰਤੋਂ ਅਧੀਨ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਸਟਰਾ ਰੀਪਰ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਦੀ ਸਹੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਕਟਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤੂੜੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਥੱਲੇ ਨਾੜ ਘੱਟ ਬਚਦਾ ਹੈ।

ਤੂੜੀ ਬਣਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਬਚੇ ਹੋਏ ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ:

1. (ੳ) ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਕੇ, ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਗਾਲਕੇ ਸੰਭਾਲੋ ਜਾਂ
2. (ਅ) ਪਾਣੀ ਲਗਾਕੇ ਸਹੀ ਨਮੀ ਤੇ ਰੋਟਾਵੇਟਰ ਜਾਂ 2-3 ਵਾਰ ਤਵੀਆਂ ਚਲਾਕੇ ਮਿਲਾਓ। ਜਾਂ
3. (ੲ) ਜੰਤਰ /ਸਣ ਦੀ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।

ਕੱਦੂ ਕਰਨ ਦੌਰਾਨ ਨਾੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦੱਬਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੁਝ ਨਾੜ ਸਤਹਿ ਤੇ ਤੈਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਖੇਤ ਨੂੰ ਕੱਦੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 4-6 ਘੰਟੇ ਲਈ ਖਾਲੀ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾੜ ਨੂੰ ਤੰਗਲੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੰਘਿਆਤੀ ਅਪੀਲ

ਸੋ ਆਉ ਪ੍ਰਣ ਕਰੀਏ ਕਿ ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਲਗਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਾਹ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਿਗੜ ਰਹੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਵਾਂਗੇ।

ਮਾਣਯੋਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਰੀਨ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਤਾਹੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਵੀ ਵਸੂਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦਫ਼ਤਰ ਮੁੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਫ਼ਸਰ | ਦਫ਼ਤਰ ਬਲਾਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਫ਼ਸਰ| ਦਫ਼ਤਰ ਸਹਾਇਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਇੰਜੀਨਿਅਰ (ਸੰਦ) ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ। ਵੱਲੋ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ

ਕਿਸਾਨ ਭਰਾਵੋ !

ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਕੁੱਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 200 ਲੱਖ ਟਨ ਹੈ।

ਇਕ ਟਨ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ

400 ਕਿਲੋ ਜੈਵਿਕ ਕਾਰਬਨ

5.5 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟਰੋਜਨ

2.3 ਕਿਲੋ ਫਾਸਫੋਰਸ

25 ਕਿਲੋ ਪੋਟਾਸ਼

1.2 ਕਿਲੋ ਸਲਫਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ

ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਜ਼ਹਿਰੀਲਿਆਂ ਗੈਸਾਂ

ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ

ਮੀਥੇਨ (भीषेत)

ਕਾਰਬਨਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ

ਨਾਈਟ੍ਰਿਕ ਆਕਸਾਈਡ

ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਜੋ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚਲੇ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਉਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕੀੜੇ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਪਰੇਆਂ ਵੀ ਵਧ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਫੋਨ: 0161-2552757

ਵੱਲੋ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ

ਨੋਟ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਸਵੀਕਰਨ (Disclaimer):

ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (PAU) ਲੁਧਿਆਣਾ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਸਿੱਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਪੋਸਟ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ education ਅਤੇ awareness purpose ਲਈ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰਕ ਫ਼ੈਸਲੇ ਜਾਂ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਫ਼ਸਰ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।

Fire Is Not a Solution to Any Problem — It Harms Both Present and Future

Department of Agriculture and Farmers Welfare, Punjab (District Ludhiana)

Instead of Burning Wheat Straw, Incorporate It into the Soil

Burning wheat straw causes several types of losses as listed below:

• When wheat straw is set on fire, roadside trees get burned and destroyed.
• Birds, their eggs, nests, and beneficial soil organisms that help protect crops from harmful pests are killed in the fire.
• The smoke released causes air pollution, leading to respiratory diseases and other health issues.
• Polluted air from smoke is hazardous, especially for children and the elderly, and often causes road accidents due to reduced visibility.
• The soil structure deteriorates, reducing crop yield potential.
• Natural nutrients in the straw get destroyed, which otherwise could enhance soil fertility.

How to Manage Wheat Straw Properly

• After combine harvesting, use a Straw Reaper to convert straw into fodder for animals.
• More than 80% of the straw can be collected and used productively.
• Cutting the straw at the correct height using a Straw Reaper increases the amount of fodder and reduces leftover residue.

After preparing fodder, the remaining wheat straw can be managed as follows:

• (a) Mix the residue into the soil with sufficient moisture and allow it to decompose naturally.
• (b) Add water to maintain proper moisture and mix it with a Rotavator or plough the field 2–3 times.
• (c) Use it as green manure along with sunhemp or dhaincha. This helps improve soil structure and fertility.

During puddling, most straw gets buried in the soil, but some remains floating on the surface. To handle this, leave the field idle for 4–6 hours after puddling, then collect the floating straw manually using a rake or similar tool.

Let us pledge not to burn wheat straw and instead incorporate it into the soil to protect soil health and the environment.

Legal Notice

As per the orders of the Hon’ble National Green Tribunal (NGT), strict legal action and monetary penalties may be imposed on those found guilty of stubble burning.

For more information, contact your nearest offices:

• Chief Agriculture Officer
• Block Agriculture Officer
• Assistant Agriculture Engineer (Implements)

Department of Agriculture and Farmers Welfare, Punjab – District Ludhiana

---

Dear Farmers!

The total production of paddy straw in Punjab is approximately 20 million tonnes. Burning one tonne of straw results in the loss of:

• 400 kg Organic Carbon
• 5.5 kg Nitrogen
• 2.3 kg Phosphorus
• 25 kg Potash
• 1.2 kg Sulphur

Burning straw also releases toxic gases such as:

• Carbon dioxide (CO₂)
• Methane (CH₄)
• Carbon monoxide (CO)
• Nitric oxide (NO)

These are greenhouse gases that trap heat in the atmosphere, contributing to global warming. Rising temperatures promote the growth of harmful microbes and viruses that negatively affect crops, humans, and animals.

Impact of Burning on Soil and Environment

• The intense heat kills beneficial soil microorganisms, harming soil health.
• Pest infestation in the next crop increases, leading to higher pesticide use.
• Essential soil nutrients are lost, resulting in higher fertilizer costs.
• Nearby trees and vegetation are damaged.
• Severe road accidents occur due to smoke and poor visibility.

Benefits of Incorporating Straw into the Soil

• Helps maintain a clean environment.
• Increases organic matter in the soil, improving its water-holding capacity.
• Enhances soil fertility, resulting in higher crop yields.
• Reduces the effect of soil salinity (kallar).
• Prevents health hazards and road accidents caused by smoke.
• Protects nearby trees and biodiversity.

Issued by: Department of Agriculture and Farmers Welfare, District Ludhiana
Phone: 0161-2552757

---

Disclaimer:

This information is based on educational and awareness materials issued by the Punjab Agricultural University (PAU), Ludhiana and the Department of Agriculture and Farmers Welfare, Punjab. It is intended purely for educational and awareness purposes among farmers. For official decisions or technical guidance, please contact your nearest Agriculture Officer or Punjab Agricultural University.